Buổi sáng hôm tôi nghe tin Lê Công Định bị bắt, chưa hiểu đầu cua tai nheo nó ra hình thù gì, chỉ biết rằng một tình cảm lập tức ùa vào ngập tràn hồn tôi: đó là sự bàng hoàng! Bàng hoàng đền rã rời. Ngũ chi cùng đổ đốt. Trời ơi, tại sao, tại sao, tại sao… Tại sao người ta lại có thể táng tận lương tâm đầy ải con người như vậy vào chốn lao tù? Một con người ưu tú, một đại diện của giới “intelligentsia” trẻ, một con người rất, rất có thể là một nhân tố thúc đẩy đất nước này sánh vai với các cường quốc năm châu như lời Hồ Chủ tịch dậy thiếu niên nhi đồng năm xưa kia chứ!?

Đấy là những ý nghĩ rối bời và tức thời ban đầu, nhưng chỉ sau ba khắc, bình tĩnh lại, tôi chợt nhớ tới lời của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp: “Bọn làm chính trị là lũ giả hình, chúng nhân danh lương tâm, nhân danh trật tự ổn định xã hội, đạo đức, mỹ học, thậm chí chúng nhân danh cả dân tộc nữa”. “Còn điều này, đã nói thì nói cho xong. Thời loạn dứt khoát phải có một nền chính trị bá đạo. Còn thời bình, đường lối chính trị bá đạo sẽ đưa dân tộc tới thảm họa. Thời bình thì chỉ một nền chính trị dân chủ, tín nghiã, đạo đức văn minh mới có thể làm cho dân tộc, đất nước phồn vinh”[1].

Nhưng đấy là ông Thiệp đang nói tới thứ chính trị của lũ ăn trên ngồi trốc, lũ phe phẩy chính trị, làm ăn chính trị, đầu cơ chính trị, mánh mung chính trị để vinh thân phì gia và cai trị đồng thời hút máu một đám đông bầy đàn con dân mông muội. Đấy chỉ là một loại chính trị, một cái gạch đầu dòng của cái nội hàm bao la thuộc về chính trị.

Chính trị, về bản chất không thối tha như người ta vẫn nghĩ. Nó không phải và không thể như vậy nếu được vận dụng/ hành trong một xã hội tốt, cơ chế tốt. Hiểu chính trị như vậy là mới hiểu chính trị một vế. Một nền chính trị, mà nói theo nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là nền chính trị bá đạo. Cái thứ chính trị đó không giúp gì cho xã hội mà ngược lại, nó tàn phá xã hội, nó kéo lùi bánh quay của lịch sử, nó phá phách mọi giá trị nhân văn tốt đẹp của con người. Nó là thứ chính trị biến người với người thành chó sói. Đấy là thứ chính trị ở những xã hội mông muội lạc hậu, những xã hội mà ở đó con người chưa tiến xa loài khỉ là mấy. Chưa phải xã hội của “homo sapiens”

Ở những xã hội văn minh, dân trí cao, họ_dân tình, được thụ hưởng một nền giáo dục tốt đẹp mang tính sáng tạo do nền chính trị tốt đẹp mang lại, hay nói cách khác, giáo dục chính là con đẻ của chính trị. Cha mẹ sao, con cái vậy. Nền giáo dục sinh ra từ nền chính trị tốt đẹp không có đất cho mầm mống giáo dục giáo điều & nhồi sọ, và như vậy, xã hội sẽ tiến lên, con người trở nên người hơn, nhân văn nhân bản hơn. Và người dân sẽ ý thức rằng, đời sống chính là chính trị, hay nói cách khác, chính trị và đời sống luôn liên quan khăng khít với nhau. Thậm chí có chính trị gia còn nói vui rằng thắt cravat sao cho ngay hay đậy nắp bồn cầu thế nào cũng là một thái độ chính trị kia mà!

Như vậy, một điều như chân lí hiển nhiên rằng: Chính trị không phải món dành riêng cho tầng lớp cai trị, mà chính trị là của mọi người, của toàn dân. Càng quan tâm tới chính trị, càng chứng tỏ anh có một tấm lòng với đất nước.

* * *

Tôi sinh ra là người, anh sinh ra là người, chị sinh ra là người. Con người chúng ta đều có ngũ quan để cảm nhận thế giới, đều có khối óc để tổ chức, tận hưởng cuộc sống. Hà cớ gì anh định hướng cho tôi đi; chị áp đặt những chuẩn mực để rồi buộc tôi theo; chú đòi đương nhiên có quyền lãnh đạo tôi & cả cộng đồng tôi chỉ vì một lí do xa xôi, mơ hồ và vớ vẩn nào đó? Có quyền sinh quyền sát tôi bằng những chuẩn mực chủ quan của các anh, các chị một cách vô lối, vô lý, vô tổ chức? Đại khái là như thế.

Thủa hồng hoang, con người giải quyết các vấn đề, các áp đặt đơn giản bằng sức mạnh, giờ đây, khi sức mạnh cơ bắp chỉ còn là trò giải trí thì sức mạnh tri thức thức trở thành quyết định. Người ta vận dụng sức mạnh trí thức, trí não một cách vô cùng biến báo, muôn hình vạn trạng. Người ta dùng mưu mô (cũng là sức mạnh), sức mạnh ma giáo, thứ sức mạnh của quỉ dữ để áp đặt đè nén kẻ yếu. Qui luật xem ra cũng đơn giản, dễ hiểu! Bởi nó cũng tương tự qui luật cá lớn nuốt cá bé

Nhưng thực tế nó lại chẳng đơn giản và dễ hiểu đến mức khiến ai cũng nhìn ra, khi quan hệ xã hội mỗi ngày một phức tạp. Các ý thức hệ, hệ tư tưởng lừa phỉnh chằng chéo xiên xẹo, những chân lí từ “đẹp” đến “đểu” rồi “ma bùn” sinh ra từng ngày từng giờ, thì sự phức tạp sẽ tăng theo cấp số nhân. Sự rắc rối tăng lên bội phần. Từ đây, một nghịch lí nảy sinh: Dường như con người trở nên ngu dốt và yếu đuối hơn thủa hồng hoang ăn lông ở lỗ!

Ngẫm xem, ngẫm cho kĩ xem có phải vậy không? Và điều này có phải là thậm… thậm vô lí?

* * *

Một bầy người lầm lũi bước đi, chợt một kẻ dừng lại, tách ra và suy nghĩ. Suy nghĩ giản đơn chứ chẳng cao siêu gì, chỉ cần đứng lại và ngẫm nghĩ KHÁC đi một chút, như: tại sao ta lại đi theo hướng này, với tốc độ này, phía trước ta sẽ có gì? Và vấn đề bắt đầu nẩy sinh. Một số điều tất yếu sẽ xẩy ra. Người chợt thắc mắc, chợt đứng lại và nghĩ xâu xa hơn thế nữa, chút chút thôi, đó chính là mầm mống của con-người-phản-biện. Mầm mống của sự tiến bộ.

Ở đây tôi sẽ nói thật vắn tắt. Vắn tắt tối giản có thể.

Nếu một số người làm giống hắn, cũng đứng lại, và đưa ra câu hỏi. Vậy là một bộ phận những con người phản-biện manh nha xuất hiện, và như vậy một bộ phận xã hội có tính cách mạng (tiến bộ) đã ra đời…

Đây là những hành vi gây nguy cơ cho các nhà/ thể chế độc tài.

Nhưng có một số người (mặc dù họ không hẳn là giới lãnh đạo, cai trị), họ cũng không muốn ai hỏi han, thắc mắc, hay suy nghĩ khác. Họ chỉ muốn đoàn người lầm lũi đều bước theo đúng lộ trình vạch sẵn. Từ đây sẽ nẩy sinh mâu thuẫn. Mâu thuẫn giữa con người-phản-biện (tiến bộ) và con người -nguyên- tắc (bảo thủ). Chính vì nẩy sinh điều này, những người tiến bộ mới cần đấu tranh, mới cần thuyết phục lực lượng bảo thủ, phản tiến bộ.

Như đã nói, những ngươi tách khỏi đầy đàn đầu tiên, nhìn và suy nghĩ, đó chính là những con-ngươi-phản-biện (tiến bộ). Họ sẽ phản biện ai, cái gì? Tất nhiên là phản biện những đầu lãnh, tộc trưởng, tức giới lãnh đạo, cầm quyền. Họ phản đối đi theo đường thẳng vì phía trước có vực sâu, họ yêu cầu tìm hang trú ẩn vì một cơn bão lớn đang tới v.v… Họ không làm chính trị bằng cách cai quản một tập thể. Nhưng họ quan tâm và làm chính trị bằng cách phản biện với tầng lớp cai trị, tầng lớp lãnh đạo. Họ không làm chính trị bằng tham vọng làm đầu lãnh, tộc trưởng, nhưng họ làm chính trị bằng cách suy nghĩ, quan tâm một cách sâu sắc tới mọi người, và trước hết, cho chính họ, bởi vì suy nghĩ được, thấy được những hiểm họa, họ sẽ phản đối đi theo con đường mà nhóm cai trị vạch sẵn.

Xã hội sẽ được hưởng lợi, sẽ tiến bộ nhanh chóng là do phần lớn công sức của những người làm trính trị kiểu này. Và ở bất cứ đâu, bất cứ xã hội nào cũng không thiếu loại người đó (mà thời hiện đại ta gọi họ là tri thức). Ở Việt Nam, qua mấy chục năm sống trong sợ hãi (ở đây tai vách mạch rừng), mọi người nghi kị lẫn nhau, đề phòng nhau, bởi vậy, phẩm chất tốt đẹp ấy bị tiêu diệt. Nhưng tôi tin rằng, điều đó chỉ là tạm thời. Một khi thiên chức của tri thức (hay một lớp người nào đó) là phản biện, là vạch ra cái sai lầm của giới cai trị, thì sự sợ hãi khiên họ im hơi chỉ là tạm thời, là giai đoạn nhất định nào đó.

* * *

Như vậy, một xã hội có càng nhiều con-người-phản-biện, những con người chính trị, xã hội đó sẽ là xã hội tốt đẹp. Tất nhiên phải kèm theo điều kiện: Nhà nước ấy có tạo điều kiện để lớp người ưu tứ này phát huy khả năng (ở đây là khả năng phản biện, giám sát), hay là nhà nước ấy, với công cụ là công an, mật thám trong tay, dùng đủ mọi mưu ma trước quỉ để tiêu diệt họ?

Đây là điều khác nhau căn bản giữa nhà nước dân chủ, pháp quyền và nhà nước độc tài toàn trị.

Với con- người- phản- biện, bất kể hình thức nhà nước nào cũng là đối tượng để họ phản biện. Bởi loài người chưa (và sẽ không bao giờ) tìm ra một mô hình nhà nước tối ưu (kiểu nhà nước thiên đàng).

Chưa có thiên đàng trên mặt đất, nên ngài thủ tướng “xì gà” Sir Winson Churchill, đã phát biểu một câu đầy chất hài hước, nhưng vô cùng chính xác: “Dân chủ là một hình thức chính quyền tồi, nhưng các hình thức chính quyền khác mà nhân loại đã từng nghĩ ra và thử nghiệm còn tồi tệ hơn nhiều”.

Một xã hội văn minh, một xã hội phát triển ở trình độ cao là một xã hội mà người dân trong đó tuyệt đại đa số là những người luôn túc trực ý thức phản-biện. Những công-dân-phản-biện. Và cái nhà nước của xã hội ấy, cũng luôn tự giác tạo điều kiện tối đa cho họ phản biện

Đây là những công dân lý tưởng cho những xã hội dân chủ, văn minh; nhưng lại là tai họa cho những thể chế độc tài.

Chính chàng lùn người Đức gốc Áo, Adolf Hitler phải hoan hỉ nhận xét: “Thật may phước cho nhà cầm quyền nào có người dân không biết suy nghĩ!”

Vậy mà đau đớn thay, chỉ gần đâu đây thôi, người ta tỉnh bơ ra một thông tư hay sắc lệnh gì đó “cấm phản biện” [2]. “Người ta” ở đây chính là chính quyền nước Việt Nam “giầu đẹp” của chúng ta chứ không phải những bộ tộc săm trổ đầy mình, vẽ mặt cởi truồng sống trong rừng sâu Amazon.

Ấy vậy mà có một vị giáo sư “quốc doanh” hùng hồn tuyên bố (ông Tô Duy Hợp), rằng một nhà nước mạnh, tự tin, “nắm chánh nghĩa sáng ngời” [3] thì không có lí do gì e ngại đối thoại với mọi tầng lớp nhân nhân, kể cả tầng lớp ưu tú nhất, và kể cả những ý kiến trái chiều.

Ta nghĩ về lời phát biểu của ngài giáo sư, rồi liên hệ sang cái thông tư nghị định tươi roi rói giẫy đành đạch mà không khỏi băn khoăn. Và thật khó để không đặt câu hỏi: logic là ở đâu?

Đến cách thức suy nghĩ về chính trị của một nhà văn lớn còn đơn sơ như vậy, trách gì trên vầng trán ngắn của hơn tám mươi sáu triệu dân Việt ta hằn sâu hai chữ “Latin”: Le NoLe.

Có lẽ chẳng còn là quá sớm khi mà một nhóm hay một vài nhóm, mà tốt hơn là thật nhiều nhóm elite, celeb cần dừng lại, tách ra khỏi bầy đàn, suy nghĩ, đặt câu hỏi, như là ta đang đi về đâu, phía trước kia có gì mà ta đi về đó …v.v. Chúng ta cần tập tành phản biện, phản biện quyết liệt đi (hay gọi là cãi giả cho nôm na, nhỉ?) là vừa! Nếu không, chúng ta sẽ lỡ tầu, sẽ quá muộn.

Còn lại tám sáu triệu dân, gồm tôi, anh, chị, ông, bà, tất tật cũng nên đã tới lúc đừng lầm lũi bước đi nữa, mà cần ngừng lại một giây, một phút và tự vấn, hay tham khảo những công-dân-phản-biện, rằng ta đã thật sự là con người, ta đã thật sự được sống một chút nào với những phẩm chất cao đẹp của con người mà Đấng tối cao ban tặng cho chúng ta chưa? Khi đó, ta sẽ hiểu, thực chất nghĩa của cái dấu bằng tiếng “Latin” trên trán chúng ta: La Nole. Và khi đã hiểu, chúng ta có thấy rằng đã tới lúc dùng công nghệ lade để xóa nó đi chưa?

Có cần phải nghĩ rằng, phải “quán triệt sâu sắc” rằng, mình là người, là con người tự do! Con người tự do phải luôn gắn liền với hành vi chính trị, phải có trách nhiệm với những hành vi đó. Chúng ta không lật đổ, chúng ta không xách động bạo loạn, chúng ta không chém giết tranh giành, chúng ta phản đối và ghê tởm chiến tranh… Nhưng tới đây, lại một băn khoăn nẩy sinh, rằng liệu khi đã hiểu, đã biết, đã tham khảo những nhà-phản-biện, nhưng một số chúng ta vẫn không sẵn sàng vứt bỏ dấu ấn ấy. Chúng ta cảm thấy chưa thật sự có nhu cầu ấy. Vậy phải làm sao đây?

Tự do chỉ tới, và nhất định sẽ tới, nếu chúng ta có nhu cầu về nó, chúng ta khao khát nó.

* * *

Chúng ta phản biện nhà nước là chúng ta hoàn thiện cho nhà nước tức cho chính chúng ta. Làm điều đó, chúng ta là những con người có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng và đồng thời, tràn đầy đầy lòng yêu nước. Những luận điệu mà nhà cầm quyền lâu nay tuyên truyền, nhồi sọ cho chúng ta, như Đảng thiên tài sáng suốt, mọi việc đã có Đảng, chống Đảng chống chủ nghĩa Marx, chống XHCN là phản động vân vân và vân vân, không thể nói khác hơn, đó là những luận điệu tuyên truyền, lòe bịp, mị dân. Vậy mà đau đớn thay, tám mươi sáu triệu dân ta, phần lớn vẫn còn tin vào điều đó, Chính vì vậy, ta cần những Nguyễn Văn Đài, Lê Thị Công Nhân, Lê Công Định, Nguyễn Tiến Trung v.v…, hơn bao giờ hết. Chúng ta cần họ không phải cần những “minh chủ” để lãnh đạo dẫn dắt chúng ta, mà trước hết, chúng ta cần họ, hy vọng vào tri thức, đức độ, tài năng của họ sẽ đánh thức được đám đông u tối vẫn đang lầm lũi bước di trên con đường vạch sẵn mà chưa một lần hỏi tại sao. Hoặc một bộ phận đám đông khác như vừa nói tới bên trên.

Yêu nước không phải là ngoan ngoãn nghe lời lãnh đạo. Trung thành với lãnh đạo – Quân xử thần tử thần bất tử bất trung – Yêu nước không phải là vote cho rừng Cúc Phương, Vịnh Hạ Long, cho người đẹp, hoa hậu trên mạng. Yêu nước không phải treo quốc kì trên Avatar mỗi dịp quốc khánh, yêu nước không phải quấn quốc kì vào người rồi nẹt pô chạy xe lạng lách hết tốc độ trên đường sau mỗi kì bóng đá.

Và, nếu yêu nước là như vậy, thì động từ “Yêu nước” là động từ đáng ghét nhất. Một blogger với nick name Bulldog (từ thời blog Yahoo360) từng viết một entry khá dài về tình yêu nước, trong đó có đoạn:

“…Động từ “yêu nước” sẽ thật đáng ghét khi người ta nhân danh nó, lợi dụng nó để biện minh, tuyên truyền cho những việc khuất tất không hề liên quan gì tới tình yêu nước.

Thật đáng ghét khi mồm hô yêu nước mà tay bòn rút của công!

Thật đáng khinh khi luôn cho rằng mình yêu nước hơn người khác, và những người có tư tưởng khác mình là không yêu nước.

Thật đáng ghê tởm và phỉ nhổ khi chém giết đồng loại nhân danh yêu nước”.

Một đảng viên đảng Cộng sản Đức, ông Rosa Luxemburg (1871-1919), đã tuyên bố: “Tự do, nếu dành riêng cho những ai ủng hộ chính phủ hay dành riêng cho đảng viên của một đảng – dù đảng ấy đông đảo đến mấy – thì đó không phải là Tự do. Tự do luôn phải là Tự do của những người bất đồng chính kiến”. Trong trường hợp chúng ta ngày hôm nay, chúng ta coi “những người bất đồng chính kiến” của Rosa Luxxemburg chính là những con người phản biện. Nói cho vuông vắn, nhanh nhẩu, đó chính là những người dân thường chúng ta – những thường dân biết nhận thức.

Một danh nhân sống vào thế kỉ 18, ngài Claude Audrien Helvétius (1715–1771) phán rằng: “Hạn chế tự do báo chí tức là lăng mạ toàn thể quốc dân. Cấm đoán những cuốn sách này nọ chẳng khác nào tuyên bố rằng nhân dân hoặc là ngu si hoặc chỉ là một bầy nô lệ”. Vâng, chúng ta đâu có hạn chế báo chí, chúng ta chỉ hạn chế tổng biên tập thôi (hơn 700 tờ báo chỉ với 1 tổng biên tập) Còn việc cấm cuốn sách này, ngăn cuốn sách kia thì rõ ràng, hiễn nhiên là (nhà nước) chúng ta vô cùng chăm chỉ. Tại sao tới giờ này, đầu thiên kỉ XXI rồi mà người dân Việt Nam vẫn bị lăng mạ, vẫn bị coi là một bầy nô lệ? Chao ôi! Đau đớn thay!

Vậy là không còn nghi ngờ gì, nếu không thay đổi ngay, đứng ra khỏi hàng và suy nghĩ ngay mà vẫn cặm cụi ở cái lề bên phải (dù biết nhưng sợ, hay hoàn toàn không biết) thì ý nghĩa của dòng chữ “Latin” trên trán tám mươi sáu triệu đồng bào: La Nole! Sẽ càng hằn sâu, và sẽ là sự ô nhục cho ta, cho con cháu chúng ta, nếu một ngày kia chúng hỏi tại sao chúng phải mang cái dấu ấn ô nhục đó!

Và nếu chúng ta đồng lòng đi sang lề trái, đi ra giữa đường, hoặc đi bất kể đâu chúng ta muốn, coi cái lề phải chỉ là cái đinh mục, miễn là tách khỏi hàng và đi tứ tung, vừa đi vừa suy nghĩ với niềm hân hoan thơ thới cực độ. Làm được như vậy, chúng ta sẽ khá lên rất nhanh. Và quan trong hơn, trong cõi đời ngắn ngủi này, chúng ta sẽ thực sự được làm người. Và khả năng rất cao sẽ xẩy ra: dòng chữ “Latin” kia sẽ tự nhiên biến mất mà không cần nhờ tới công nghệ lade

(Còn tiếp)

© Đàn Chim Việt Online